Ο "Πατέρας" της Τυπογραφίας Johannes Gutenberg: επιδραστικός και ανεξίτηλος

 

Ο 15ος αιώνας αποτελεί τον αιώνα της επανάστασης για το βιβλίο, τον γραπτό πολιτισμό και ευρύτερα την επικοινωνιακή διαδικασία καθώς με την εφεύρεση της τυπογραφίας συντελείται η μετάβαση από το χειρόγραφο στο έντυπο βιβλίο ως αποτέλεσμα σύμφωνα με την Elizabeth l. Eisenstein μιας «μεγάλης εμβέλειας μη αναστρέψιμης διαδικασίας».

 

Ήταν o Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg ή πιο απλά Γουτεμβέργιος, ένας τεχνίτης / εφευρέτης / τυπογράφος / εκδότης / επιχειρηματίας από το Mainz της Γερμανίας, ο οποίος προχώρησε σε ένα άλλο επίπεδο την πρακτική της τυπογραφίας καθώς μέχρι τότε γινόταν με ξύλινες φόρμες στο χαρτί. Μνημειώδες έργο του αποτελεί η εκτύπωση της Βίβλου των 42 γραμμών σε 180 αντίτυπα στο Mainz μεταξύ 1452 και 1455.

 

 

Το βιβλίο ως λέξη απαντάται ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. στον Άλκμανα. Ετυμολογικά προέρχεται από το όνομα της φοινικικής πόλης Βύβλος, από όπου εισαγόταν ο κατεργασμένος πάπυρος και αποτέλεσε υποκοριστικό του ελληνικού βίβλος/βύβλος. Με την πάροδο του χρόνου απώλεσε την έννοια του υποκορισμού και σήμαινε κάθε βιβλίο ανεξάρτητα από έκταση και περιεχόμενο. Στην ιστορική της διάσταση η λέξη βιβλίο συνήθως χρησιμοποιείται με διευρυμένη έννοια καλύπτοντας κάθε είδος γραπτού ή τυπωμένου κειμένου το οποίο αναπαράγεται, διανέμεται ή με κάποιο τρόπο κοινοποιείται. Η αιγυπτιακή εφεύρεση του παπύρου ως υλικού γραφής έδωσε τεράστια ώθηση στην εξέλιξη του βιβλίου και σε συνδυασμό με την υιοθέτηση της συγκεκριμένης τεχνολογίας από τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό οδήγησε στην επέκταση της γραπτής επικοινωνίας.

 

Γενικά, το αρχαίο βιβλίο θα επικεντρωθεί στο ειλητάριο (βιβλίο-ρόλο) και τον κώδικα, φορείς γραφής που χρησιμοποιούσαν ως υλικό υπόστρωμα τον πάπυρο και το δέρμα-περγαμηνή. Ο πάπυρος χρησιμοποιήθηκε ως κύρια γραφική ύλη από την τέταρτη χιλιετηρίδα και παρέμεινε στην ιστορία του γραπτού πολιτισμού ως τον 8ο αι. ανταγωνιζόμενος τη διφθέρα (δέρμα ζώου). Η περγαμηνή (vellum) σταδιακά άρχισε να αντικαθιστά τον πάπυρο ως γραφική ύλη. Συνδέεται με την ιστορία του κώδικα με απαρχή περίπου τον 2ο αιώνα μ.Χ., καθώς από την εποχή αυτή και ύστερα μεταβάλλεται η βιβλιακή τεχνική και από τη συγκόλληση των φύλλων παπύρου επικρατεί η δίπλωσή τους και η συγκρότηση τευχών όπως συμβαίνει στα σύγχρονα βιβλία. Αναδύεται, έτσι, ο κώδικας (codex ή σωμάτιον) που δηλώνει τα φύλλα ή τα τεύχη που δεν ήταν τυλιγμένα σε ρόλο αλλά ήταν τοποθετημένα απλωτά ανάμεσα σε πινακίδες από ξύλο ή άλλο υλικό και χρησιμοποιούσε ως υλικό φορέα αποτύπωσης τον πάπυρο και κυρίως την περγαμηνή.

 

 

Η εμφάνιση του κώδικα σε συνδυασμό με τη μικρογράμματη γραφή αποτελεί το γεγονός που αλλάζει οριστικά τον γραπτό πολιτισμό καθώς ανανέωσε σημαντικά το χειρόγραφο βιβλίο και διεύρυνε τη γραπτή επικοινωνία. Κατά συνέπεια, ο περγαμηνός κώδικας κατέστη χρηστικότερος από το ειλητάριο, αφού μια σειρά πλεονεκτημάτων όπως κατασκευαστική ευκολία, αύξηση κειμενικής χωρητικότητας, διευκόλυνση αρχειοθέτησης, ταξινόμησης και εντοπισμού, ανθεκτικότητα, αναγνωστική ευχρηστία και ελάττωση οικονομικού κόστους άλλαξαν δια παντός τον τρόπο παραγωγής, ανάγνωσης και προώθησης του βιβλίου.

 

Από τον 13ο αιώνα το χαρτί ως υλικό υπόστρωμα των χειρόγραφων βιβλίων άρχισε να ανταγωνίζεται δυναμικά την περγαμηνή κατορθώνοντας να την υπερφαλαγγίσει κυρίως για οικονομικούς και τεχνικούς λόγους.

 

 

Όμως, έπρεπε να έρθει ο 15ος αιώνας και ο Γουτεμβέργιος για να συντελεστεί μια αληθινή επανάσταση για το βιβλίο, τον γραπτό πολιτισμό και ευρύτερα την επικοινωνιακή διαδικασία καθώς με την εφεύρεση της τυπογραφίας συντελείται η μετάβαση από το χειρόγραφο στο έντυπο βιβλίο. Έτσι, με την εκμηχάνιση της παραγωγής το βιβλίο εισέρχεται σε μια νέα διάσταση. Η εφεύρεση της τυπογραφίας, δηλαδή της εκτύπωσης με «τύπους» κινητούς από μέταλλο, στην αρχή σκαλισμένους, έπειτα χυμένους, αποτελεί καίριο σταθμό στην ιστορία της γραφής καθώς επιτάχυνε δραστικά την εξέλιξη του γραπτού πολιτισμού και δημιούργησε τον έντυπο πολιτισμό.

 

 

Η τυπογραφία πρόσφερε σημαντικά πλεονεκτήματα στην παραγωγή βιβλίων (πανομοιότυπη παραγωγή κειμένων σε πολυάριθμα αντίτυπα, ταχύτητα διάθεσης, χαμηλό κόστος), ανανέωσε την υλική μορφή των βιβλίων (σχήμα πιο εύχρηστο και ανάλογα με το είδος του κειμένου) και την κειμενική τους διάταξη (πίνακες περιεχομένων, τυποποίηση και ταξινόμηση δεδομένων, μεγαλύτερη τυπογραφική πυκνότητα) ενώ συνέβαλε στον θεματικό εμπλουτισμό του βιβλίου (επιστημονικές εκδόσεις).

 

 

Τα πλεονεκτήματα αυτά σε συνάρτηση με τις κοινωνικές συνθήκες προώθησαν το βιβλίο σε μεγαλύτερες μάζες κοινού διευρύνοντας τη φιλαναγνωσία και συντελώντας στην ευρύτερη διάδοση της γνώσης. Λειτούργησε ως μέσο διάδοσης του διαφωτισμού και έδωσε το έναυσμα για την αφύπνιση ψυχών και συνειδήσεων.

 

 

Γι΄ αυτούς και δεκάδες ακόμα λόγους οφείλουμε ευγνωμοσύνη στη λαμπρή ανθρώπινη ύπαρξη του Γουτεμβέργιου, ο οποίος πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου 1468 στο Mainz. Η κληρονομιά του συνεχίζεται και εξελίσσεται μέσα από νέα εγχειρήματα που αποσκοπούν στη διάδοση του γραπτού πολιτισμού και πέρα από την έντυπη μορφή.

 

Ένα τέτοιο εγχείρημα που αποσκοπεί στην ενθάρρυνση της δημιουργίας και διανομής των ηλεκτρονικών βιβλίων είναι το Project Gutenberg του Michael Hart που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του "Πατέρα" της Τυπογραφίας Γουτεμβέργιου.

 

 

 

Πηγές:

 

http://www.europeana.eu/portal/record/92062/BibliographicResource_100012...

http://www.literature.gr/oi-aenaes-metamorfosis-enos-epizonta-tou-panagi...

http://www.gutenberg-museum.de/118.0.html?&L=1

http://www.gutenberg.org/wiki/Gutenberg:About 

https://en.wikipedia.org/wiki/Johannes_Gutenberg 

http://www.typography-museum.gr/typography.php

 

Social Media

 

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

 

Newsletters

Zircon - This is a contributing Drupal Theme
Design by WeebPal.