Η Γυναίκα μέσα από το βλέμμα των ξεχασμένων Ελληνίδων Λογοτέχνιδων του 18ου και 19ου αιώνα

 

Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται η σιωπηλή αλλά καθόλου ευκαταφρόνητη γυναικεία ελληνική λογοτεχνική παραγωγή κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, ποιήματα ενδεικτικά των ξεχασμένων ποιητριών της χώρας μας, οι φωτογραφίες τους, η κριτική για το έργο τους από καταξιωμένους λογοτέχνες της εποχής τους, τα βραβεία τους και ο αγώνας τους για την μόρφωση των γυναικών του τόπου μας, που έβαλε τον θεμέλιο λίθο σε αυτό που όλοι ονομάζουμε «γυναικείο κίνημα». Επίσης παρουσιάζονται συνοπτικά οι αρχαίες ελληνίδες ποιήτριες που υπήρξαν πρότυπα των σπουδαίων λυρικών ποιητών καθώς και τα γενικότερα συμπεράσματα για την απουσία των ποιητριών που μελετήσαμε από την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

 

Μέρος 1ο 

 

Μικρή αναδρομή στην αρχαιότητα

 

Από την ιέρεια της λυρικής ποίησης την Σαπφώ που ύμνησε την γυναικεία ομορφιά και αξία της εποχής και του τόπου της όσο καμία άλλη, την γενναία Τελέσιλλα που αν και θήλεια νίκησε τον άρρενα δηλαδή τους Σπαρτιάτες ηρωικά μαχόμενη για την πατρίδα της το Άργος, την Κόριννα που νίκησε ως λέγεται τον Πίνδαρο πέντε φορές σε ποιητικούς αγώνες και γνώριζε «χειρί σπείρειν αλλά και μη όλω τω θυλάκω», την Ανύτη από την Τεγέα με την γεμάτη αγάπη για τη ζωή, τη φύση και τον άνθρωπο ποίησή της, την Πράξιλλα από τη Σικυώνα με την χάρη και την  αρμονία των στίχων της, την Ήριννα της οποίας οι στίχοι κρίθηκαν εφάμιλλοι του Ομήρου και την Μύρτιδα από τη Βοιωτία που υπήρξε πρότυπο του Πινδάρου στις αρχές της ποιητικής του δημιουργίας, ως την Κασσιανή ποιήτρια και υμνογράφο του Βυζαντίου με το γνωστό σε όλους μας τροπάριο της Κασσιανής, ή αλλιώς η αδελφή Εικασία που εξέφρασε με μοναδικό τρόπο την αγάπη της προς το θεό αλλά και με τη ζωή της έδειξε την αντιμετώπιση της γυναίκας της εποχής της από τους άνδρες, απέδειξαν όλες πως εκ της γυναικός πηγάζει τα κρείττονα.

Παρόλα ταύτα, αυτές οι γυναίκες με το απαράμιλλο ταλέντο και ψυχικό σθένος, έμειναν για αιώνες στη σκιά των ανδρών δημιουργών.

 

18ος και 19ος αιώνας – Γυναίκες στη Λογοτεχνία

Αγγελική Πάλλη, Δόμνα Αικατερίνη Γκίκα, Δουδού Υψηλάντη, Ελισάβετ Μαρτινέγκου, Ευανθία Καΐρη, Αντωνούσα Καμπουροπούλου, Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου, Καλλιρόη Παρρέν, Νίκη Πέρδικα, Σαπφώ Λεοντιάς, Φωτεινή Οικονομίδου, Μαριέττα Μπέτσου, Ειρήνη Δενδρινού, Κλεαρέτη Δίπλα – Μαλάμου, Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, Μαρία Μηχανίδου, Ευγενία Ζωγράφου.

 

 

Ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιες από αυτές:

Η παρουσίασή των γυναικών ποιητριών δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει με άλλη από την Αγγελική Πάλλη, πρόσωπο που τιμά τη Θεσπρωτία με την απαράμιλλη μόρφωση, το ποιητικό της ταλέντο και την αγάπη προς τον τόπο καταγωγής της.

 

Αγγελική Μπαρτολομαίη Πάλλη

 

 

Ὠδὴ εἰς τὸν Λὸρδ Βύρωνα

(ποίηση τῆς συνθέτιδος) 1η Ἰουνίου 1824.

«Τοὺς λαμπροὺς ὕμνους τῆς νίκης ἀφήνων

Κλαυθμῶν ἠχεῖ ἡρώων ὁ στρατὸς.
Πικρῶς λυποῦντ' αἱ ψυχαὶ τῶν Ἑλλήνων

Τ' ἀκούει μακρόθεν καὶ χαίρει ὁ ἐχθρὸς.
 

Ὁ φίλος ἦλθε, πλὴν, μόλις τὸ εἶδον

Σκάπτουν κλαίοντες τὸν τάφον αὐτοῦ.
Ἰδοῦ τὸ τέλος ἐνδόξων ἐλπίδων

Καὶ τὸ τρόπαιον θανάτου σκληροῦ.

 

Τῆς νίκης παιάνας τοὺς λαμπροὺς  ἀφήνων

Ἀντηχεῖ μὲ θρήνους ὁ γραικῶν στρατὸς.

Τοὺς βαθεῖς δὲ στίνους ἤδη τῶν Ἑλλήνων

μακρόθεν ἀκούων χαίρετ' ὁ ἐχθρός».

 

Η Αγγελική Πάλλη ήταν επιφανής ποιήτρια και συγγραφέας. Γεννήθηκε στο Λιβόρνο της Ιταλίας το 1798.  Ήταν θυγατέρα του Παναγιώτη Πάλλη που κατάγονταν από το χωριό Ελινοί (Βέλλιανη) τη σημερινή Χρυσαυγή Θεσπρωτίας.

Σύγχρονη με τον Κάλβο και τον Σολωμό, επηρεασμένη από τον νεοκλασικισμό, φημίστηκε ως συγγραφέας όχι μόνον ποιητικών και δραματικών έργων, αλλά και διηγημάτων. 

Δίνει έμφαση στον Αγώνα των ελλήνων και το ταραγμένο ιστορικό παρόν της εποχής της, αποκαλύπτοντας συναισθήματα και στοχεύοντας στη συγκίνηση των αναγνωστών. Δεν αποφεύγει το στομφώδες ύφος και την επιμελημένη στιχουργική. Συνήθως έγραφε στην ιταλική γλώσσα, και  υπερασπίστηκε τα δίκαια των αγώνων της Κρήτης. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης αναζωπυρώθηκε ο ενθουσιασμός της υπέρ της μητέρας Ελλάδας και έγγραψε στα  ελληνικά  «Ύμνον προς τον Βύρωνα»  και  «Θρήνον  για την καταστροφή των Ψαρών.  Ονομάστηκε «νέα Σαπφώ».

Επίσης έγραψε και δραματικά έργα και διηγήματα στα ελληνικά με Ελληνικές υποθέσεις. Υπήρξε φύση λεπτή, φιλέλλην, πνευματώδης, μορφωμένη και ενέπνευσε με το έργο της τον θαυμασμό στους ομότεχνούς της. Τιμήθηκε από το Λιβόρνο για την προσφορά της στην λογοτεχνία.

 

Δόμνα Αικατερίνη (Κατήνκω) Γκίκα

Η δόμνα, Αικατερίνη (Κατήνκω) Γκίκα, ήταν γόνος της ομώνυμης φαναριώτικης οικογένειας των Γκίκα, ευγενών με καταγωγή από τη Βόρεια Ήπειρο (Ζερβάτι  Αργυροκάστρου) που κατά την διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και αργότερα στην Κωνσταντινούπολη. Πήραν διοικητικές θέσεις και διετέλεσαν και πρωθυπουργοί των Παραδουνάβιων ηγεμονιών.

 

«Σφαίρα τάχα δεν γυρίζεις και σ' εμένα μια φορά

να χαρίσης , αντί πάθη, ευτυχίαν και χαρά;

Φθάνει, φθάνει ευσπλαγχνίσου ,  δείξε μια μεταβολή·

γιατί η οργή σου τούτη σούρδισε πάρα πολύ.

Kάνε πλέον μερχαμέτι* μη αφήσεις το κορμί

ν' αποθάνη εις τα πάθη, μην το κάνης σφαίρα μη».

 

Ο έρωτας του διάκου Γεωργίου Γκότζια για την Κατήνκω εκφράστηκε με ένα ποίημα που βρίσκεται στη Μελπομένη του Νικηφ. Ναυτουνιάρη στη μονή Βατοπεδίου στιχουργημένο περίπου το 1803 και σχηματίζει ακροστιχίδα με το όνομα της γυναίκας. Ο τότε διάκος Γεώργιος Γκότζιας που παρολίγον να παντρευόταν την Κατήνκω ήταν ο μετέπειτα μητροπολίτης Παλαιών Πατρών με το όνομα Γερμανός.

 

Δουδού Υψηλάντη

 

Σε παιγνιώδες και σατυρικό ύφος και γλώσσα με ιδιωματισμούς φαναριώτικους κινείται και η Φαναριώτισσα Δουδού Υψηλάντη:   

«Όλο ένα μουσουμπέτι

αντίς για γλυκό σοχπέτι,

και αντίς δια μετζλήσι,

είν' μεγάλο σιπαρίσι·

Mία φύλαξι' μεγάλη'

(κη-όποιος την βαστά δεν σφάλλει).

Ώχ! δεν έχει πλέον χάλι

μία τέτοια παραζάλη!»   

 

Το γλωσσικό ιδίωμα των Φαναριωτών με το σατιρικό ανάλαφρο ύφος που έρχεται σε αντίθεση με το γνωστό μελαγχολικό ύφος του φαναριώτικου ρομαντισμού είναι προφανές στα παραπάνω ποιήματα.

Η γυναικεία φαναριωτική  λογιοσύνη έχει ήδη ξεκινήσει από τις Ρωξάνη Σκαρλάτου 17ος αιώνας, οι οποίες μετέφρασαν έργα ξένα στα ελληνικά καθώς και την Ραλλού  Καρατζά – Αργυροπούλου, που θεωρείται η πρώτη Ελληνίδα σκηνοθέτιδα που ανέβασε παράσταση με ερασιτέχνες ελληνίδες από το Φανάρι και συνέβαλε αποφασιστικά στην δημιουργία θεάτρου στο Βουκουρέστι.

 

Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου

 

 

Η Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου είναι μία από τις πρώτες πεζογράφους του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1801. Ανατράφηκε και διαπαιδαγωγήθηκε σε ανδροκρατούμενη, πατριαρχική οικογένεια. Η ίδια αργότερα στο σημαντικότερο έργο της την Αυτοβιογραφία, θα γράψει χαρακτηριστικά:

«Το σπίτι μας είχε (καθώς κι έχει ακόμα) εκείνον το παλαιόν βάρβαρον και αφύσικον ήθος, όπου θέλει ταις γυναίκαις ξεχωρισμέναις από την ανθρώπινην εταιρίαν.»

 Και ακόμη σχετικά θα σημειώσει:

«Εις όλην την Ευρώπην είναι ελευθερία εις ταις γυναίκας, και το βάρβαρον ήθος της Ζακύνθου, όπου βαστά ταις κοπέλλαις κλεισμένες, είναι από όλους μισητόν».

 

Μορφώθηκε και καθώς είχε «πνεύμα γεννητικόν», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Δημάδης, εξεκίνησε να συγγράφει άλλοτε στην ιταλική, άλλοτε στην ελληνική θεατρικά έργα και πεζογραφήματα.

 

Όταν οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές… τολμούν!

 

«Προλογισμός του βιβλίου»

 

«Με το βιβλίο αυτό προσπαθήσαμε να δώσουμε μια πνοή δημιουργίας και δραστηριοποίησης των μαθητών στο μάθημα της λογοτεχνίας και να προτρέψουμε εκπαιδευτικούς και μαθητές να τολμούν στην εκπαίδευση. Το «ευ αγωνίζεσθαι» πάντα είναι μια παρηγοριά στους δυσχείμερους καιρούς μας και ένα εναρκτήριο λάκτισμα για να φέρουμε την καινοτομία στην εκπαίδευσή μας.

Με το βιβλίο αυτό παρουσιάζουμε την Ελληνίδα στη Λογοτεχνία και ως ηρωίδα της ποίησης και της πεζογραφίας, αλλά και ως λογοτέχνιδα που δημιουργεί σε μια ανδροκρατούμενη ακόμη και σήμερα κοινωνία και γράφει για την κοινωνική θέση της γυναίκας της εκάστοτε εποχής. Προσπαθήσαμε να χαράξουμε ευσύνοπτα μια διαδρομή της «γυναικείας» λογοτεχνίας και της ποίησης στη χώρα μας, από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, επιμένοντας κυρίως στις ξεχασμένες εκείνες ποιήτριες που δεν αναφέρονται σε καμιά ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας».

 

 

Άννα Γ. Ρεντζεπέρη, Φιλόλογος και μαθητές της Α΄ τάξης Εσπερινού ΓΕΛ Ηγουμενίτσας, που συμμετείχαν  στο πολιτιστικό πρόγραμμα με τίτλο « Η Γυναίκα μέσα από το βλέμμα των ξεχασμένων Ελληνίδων Λογοτέχνιδων του 18ου και 19ου αιώνα»

 

«Στο πλαίσιο ανάληψης και εφαρμογής των προαιρετικών πολιτιστικών προγραμμάτων και δράσεων στα σχολεία, οι μαθητές της Α’ τάξης του Εσπερινού ΓΕΛ Ηγουμενίτσας με την αποδεδειγμένα κατ’ επανάληψη δραστήρια και ευρηματική καθηγήτριά τους, ύστερα από σχετική συζήτηση, αποφάσισαν και ανέλαβαν να αναδείξουν τις γυναίκες συγγραφείς της Ελληνικής λογοτεχνίας, να διερευνήσουν τον τρόπο γραφής των γυναικών σε όλες τις περιόδους της, καθώς και τους λόγους που η παρουσία των Ελληνίδων λογοτεχνών είναι ελάχιστη.

Ύστερα από πολλές δύσκολες αλλά και δημιουργικές προσπάθειες, κατάφεραν να συγκεντρώσουν πλούσιο και πολύτιμο υλικό σχετικά με την έλλειψη της γυναικείας λογοτεχνίας στα χρόνια του Ελληνικού Ρομαντισμού. Παράλληλα όμως ανακάλυψαν και φωτεινές εξαιρέσεις Ελληνίδων λογοτεχνών, που παρά τις δυσκολίες και τη νοοτροπία της εποχής εκείνης, κατόρθωσαν να μας αφήσουν αξιόλογο λογοτεχνικό έργο. Το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους ήταν καταπληκτικό και αναπάντεχο. Το υλικό, οι στίχοι οι περιγραφές και η όλη αφήγηση,  ανεπιφύλακτα με εντυπωσίασαν.

Οι δραστηριότητες αυτές κινητοποιούν δημιουργικά την εκπαιδευτική κοινότητα μεταμορφώνουν το σχολείο σε καλλιτεχνικό εργαστήρι και χαλαρώνουν την μονότονη ατμόσφαιρα του σχολείου κάνοντας τη περισσότερο ευχάριστη και φιλική. Τους συγχαίρω θερμά και τους επαινώ για την εξαιρετικά σημαντική προσπάθεια και παράλληλα τους προτρέπω για τη συνέχιση τέτοιων προσπαθειών».                                                                                                                                    

 

Τζόκας Σπυρίδων - Καθηγητής Πληροφορικής, Υπέυθυνος Σχολικών Δραστηριοτήτων της ΔΔΕ Θεσπρωτίας

 

«Ιχνηλατώντας τον παγκόσμιο και ελληνικό πολιτισμό βλέπουμε να έχει χυθεί πολλή μελάνη για την πρόοδο των κοινωνιών. Καμία όμως πρόοδος δεν υφίσταται σε οποιονδήποτε κοινωνικό, πολιτικό ή θρησκευτικό σύστημα, εάν προηγουμένως δεν υπάρχει ο ακρογωνιαίος λίθος της ισότιμης αντιμετώπισης του γυναικείου φύλου σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες.

Στο βιβλίο αυτό γίνεται μια προσπάθεια να αναδειχθούν οι γυναίκες της λογοτεχνίας του 19ου αιώνα στην Ελλάδα, οι οποίες σε τόσα έχουν συνεισφέρει με την πένα τους και όχι μόνο, σε αυτό που ονομάζουμε Ελληνικό Πολιτισμό.

Οφείλουμε εκ βαθέων να συγχαρούμε την εκπαιδευτικό και τους μαθητές που συμμετείχαν στην ερευνητική και συγγραφική ομάδα του Εσπερινού ΓΕΛ Ηγουμενίτσας».  

                                                                 

Ευάγγελος Πρ. Τζάνης, MSc Φυσικός – Ηλεκτρονικός / Διευθυντής Εκπαίδευσης Θεσπρωτίας

 

Θα ακολουθήσει και το 2ο μέρος του αφιερώματος.

 

Social Media

 

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

 

Newsletters

Zircon - This is a contributing Drupal Theme
Design by WeebPal.