Η Γεωργία Σκοπούλη, πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Oasis το βιβλίο της «Αυτές που ζήσανε σε δύο κόσμους». Εκτός από το βιβλίο αυτό η συγγραφέας έχει γράψει άλλα τέσσερα. Καλλιεργεί ένα είδος κοινωνικής ιστορίας όπου μέσα από βιωματικές συνεντεύξεις δίνει βήμα σε ανθρώπους που μέχρι τότε δεν είχαν φωνή να εξιστορήσουν τη γεμάτη μόχθο και αδιάκοπο αγώνα ζωή τους. Πρόκειται για μια ιστορία που κρύβεται πίσω από τους πολέμους και τα μεγάλα γεγονότα, η ιστορία της καθημερινότητας.
ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΚΟΠΟΥΛΗ (Πεδινή, 10 Σεπτέμβρη 2016): Γνώριζα την κυρία Μπίτα μόνο από το τηλέφωνο. Εκείνη στην Αμερική κι εγώ στην Πεδινή. Όμως ήταν σαν να την είχα δίπλα μου. Ένας γλυκός άνθρωπος με ευγένεια και νοσταλγία μεγάλη για την πατρίδα. Και τον Ιούλιο του 2016 έγινε η πολυπόθητη συνάντησή μας στο νησί των Κυκλάδων Ηρακλειά. Η Λίλη Μπίτα είναι ανταποκρίτρια πολιτισμού της ηλεκτρονικής εφημερίδας Ελληνικά Νέα της Αμερικής, ποιήτρια, μεταφράστρια, και ηθοποιός. Συζητήσαμε για το βιβλίο μου "Αυτές που γίναν ένα με τη γη", και για τα άλλα μου βιβλία. Τη συζήτησή μας η Λίλη την εμπλούτισε από τη δική της οπτική και την παρουσίασε στα αγγλικά στις 3 Σεπτέμβρη 2016. Επεξεργάστηκα το αγγλικό κείμενο σε μια προσπάθεια να αποτυπώσω τη συζήτηση μας και να την παρουσιάσω στα ελληνικά.
Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ΛΙΛΗ ΜΠΙΤΑ (προλογίζοντας τη συνέντευξη): Η Γεωργία Σκοπούλη είναι συγγραφέας πέντε βιβλίων, μεταξύ των οποίων και το "Αυτές που γίναν ένα με τη γη: εξήντα οχτώ Ηπειρώτισες μιλούν για τη ζωή τους" για το οποίο συζήτησα μαζί της αυτό το καλοκαίρι. Πρόκειται για ένα μοναδικό βιβλίο στα ελληνικά γράμματα, ένα συλλογικό πορτρέτο μιας αξιοσημείωτης ομάδας γυναικών. Η συνομιλία μας έγινε τον Ιούλιο του 2016, στο όμορφο νησί "Ηρακλειά", με δυνατό ελληνικό καφέ μπροστά μας και ένα απαλό αεράκι να αγγίζει τις άκρες του φορητού υπολογιστή μου. Η Γεωργία Σκοπούλη είναι μια ψηλή, εντυπωσιακή γυναίκα, με κόκκινα μαλλιά και εντυπωσιακά γαλάζια μάτια. Απάντησε την πρώτη μου ερώτηση "πριν καν τη ρωτήσω":
ΓΕΩΡΓΙΑ: Ναι, έχουμε αρκετούς γαλανομάτες στον τόπο μου, την Ήπειρο.
ΛΙΛΗ: Ναι, το ξέρω. Ο πατέρας μου ήταν, επίσης, από την Ήπειρο.
ΓΕΩΡΓΙΑ: Αυτό εξηγεί γιατί είχαμε την τύχη να συναντηθούμε...
ΛΙΛΗ: Αυτό, αλλά και το αξιοσημείωτο βιβλίο σας "Αυτές που γίναν ένα με τη γη".
ΓΕΩΡΓΙΑ: Ήταν μια μεγάλη εργασία, μια εργασία με αγάπη. Και τα εύσημα ανήκουν εξ ολοκλήρου στις ίδιες τις γυναίκες, που η καθεμιά είχε μια ιδιαίτερη ιστορία να πει. Προέρχονται από τα δυσκολότερα χώματα της Ελλάδας και έχουν αναμείξει το αίμα τους με το χώμα αυτό με περισσότερους από έναν τρόπους. Αλλά, έχω κι εγώ μια ερώτηση για σάς! Τι προκάλεσε το δικό σας ενδιαφέρον για το θέμα αυτό;
ΛΙΛΗ: Ο πατέρας μου ήταν από τους Καλαρύτες, ένα μικρό χωριό στην περιοχή των Τζουμέρκων στις πλαγιές της Πίνδου. Γεννήθηκα στη Ζάκυνθο, αλλά έχω ακούσει πολλές ιστορίες από παιδί για τη φτώχεια και τις κακουχίες της ζωής στα βουνά. Έτσι, όταν είδα για πρώτη φορά το βιβλίο σας και τις εικόνες των γυναικών με τις μαύρες μαντίλες τους σε αυτό, ένιωσα ότι ήδη τις ήξερα. Τις είδα να σηκώνουν τις τσάπες τους στο χωράφι, έτοιμες να χτυπήσουν το σκληρό χώμα. Μπορείτε να μας πείτε κάτι γι’ αυτές;
ΓΕΩΡΓΙΑ: Ήταν μια γενιά που γεννήθηκε στη γη, έζησε στη γη, και πέθανε στη γη. Η νεότερη από αυτές ήταν πενήντα οκτώ και η γηραιότερη ενενήντα πέντε. Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ να μάθει το πώς έζησαν τα χρόνια εκείνα τα σκληρά. Έτσι, ποτέ δεν συνέβη σ’ αυτές να μιλήσουν για τη ζωή τους, να εκφραστούν για τον εαυτό τους. Όμως ήταν όλα μέσα τους. Η πρόκληση ήταν να τις κάνει κάποιος να βρουν τις λέξεις γι’ αυτά που ήταν κλειδωμένα μέσα τους και να τους δώσει την αυτοπεποίθηση να μιλήσουν. Αυτό ήταν τα εννέα δέκατα του προβλήματος. Τα υπόλοιπα ήταν εύκολα.
ΛΙΛΗ: Αλλά τι ήταν αυτό που σας έφερε σε αυτές τις γυναίκες; Τι σας ενέπνευσε για να αναλάβετε ένα τέτοιο τεράστιο έργο;
ΓΕΩΡΓΙΑ: Ξεκίνησε, όταν βρέθηκα σε ένα χωριό έξω από τα Γιάννενα που ονομάζεται Ελεούσα, σε προεκλογική συγκέντρωση, στις αρχές Μαρτίου το 2002. Καθόταν περίπου δεκαπέντε γυναίκες μπροστά μου, αμίλητες, τα χέρια τους στα γόνατά τους, γερασμένα και ροζιασμένα, σαν να είχε προηγηθεί μια μακρά και άγρια μάχη. Μου προκάλεσαν το ενδιαφέρον. Κάθονταν μαζί, ντυμένες στα μαύρα, μακριά από τους άντρες. Και αναρωτήθηκα, ποιος θα μπορούσε να μιλήσει γι’ αυτές τις γυναίκες; Κανείς; Και τι θα είχαν να πουν; Αυτές οι γυναίκες ποτέ δεν θα είχαν μιλήσει για τον εαυτό τους.
Η εικόνα των γυναικών αυτών εντυπώθηκε μέσα μου, και λίγες μέρες αργότερα πήγα πίσω στο χωριό, βρήκα μερικές από αυτές και τους ζήτησα να μιλήσουν λίγο για τον εαυτό τους και την ζωή τους, απ’ όταν τη θυμούνταν. Και έγραψα ένα σύντομο άρθρο στην εφημερίδα "Νέοι Αγώνες", που δημοσιεύθηκε στις 8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Αυτή ήταν η αρχή του βιβλίου. Ήξερα ότι έξυσα μόνο την επιφάνεια για το τι αυτές οι γυναίκες θα είχαν να πουν. Και ήξερα ότι έπρεπε να ακουστούν.
ΛΙΛΗ: Πώς προχωρήσατε;
ΓΕΩΡΓΙΑ: Δούλευα εκείνον τον καιρό ένα βιβλίο με συνεντεύξεις από ανθρώπους της Ηπείρου που διακρίνονταν στα γράμματα και στις τέχνες. Άρχισα να σκέφτομαι ότι θα έπρεπε να διευρύνω την οπτική μου και να συμπεριλάβω μερικές από τις γυναίκες που μόλις είχα συναντήσει, και ας μην ανήκαν σε αυτή την κατηγορία. Από όσα όμως μου είχαν πει, ήταν καλλιτέχνες της ζωής, και τους άξιζε μια θέση σε αυτό το βιβλίο. Αυτές οι γυναίκες ήταν μέρος του. Αυτό το βιβλίο, που ήταν το πρώτο μου, κυκλοφόρησε με τον τίτλο "Μα πρέπει να έχεις κάτι να πεις". Στη συνέχεια, το δεύτερο βιβλίο μου ήταν το "Αυτές που γίναν ένα με τη γη".
ΛΙΛΗ: Ήταν πολύ δύσκολο κάτι τέτοιο;
ΓΕΩΡΓΙΑ: Και ναι και όχι. Επειδή η ίδια η οικογένειά μου ήταν αγροτική, είχα κάποια εμπειρία αυτής της ζωής. Αποφάσισα να πάω πίσω στο δικό μου χωριό, όπου ήξερα κάποιους ανθρώπους πιο στενά, και να αρχίσω με αυτούς. Όταν μάζεψα τις ιστορίες τους, πήγα και σε άλλα χωριά, και τελικά συνέλαβα την ιδέα να φτιάξω ένα βιβλίο μόνο με αυτές τις γυναίκες, τις αγρότισες. Είχαν τόσα πολλά να πουν! Το αποκαλούν κοινωνική ιστορία. Ναι, είναι η ιστορία του τόπου μας. Ιστορία είναι και η καθημερινή ζωή των ανθρώπων, που, δυστυχώς, δεν αναφέρεται στις εγκυκλοπαίδειες και στα ιστορικά βιβλία των σχολείων.
ΛΙΛΗ: Έχετε αναφέρει τη δική σας οικογένεια. Πείτε μου περισσότερα για το δικό σας οικογενειακό ιστορικό.
ΓΕΩΡΓΙΑ: Γεννήθηκα στην Πεδινή, που βρίσκεται λίγο έξω από τα Γιάννενα. Έζησα εκεί μέχρι τα δεκαοχτώ, όταν αποφοίτησα από το Λύκειο. Εργάστηκα επίσης βοηθώντας τους γονείς μου στα χωράφια. Στα χρόνια του σχολείου ήμουν δρομέας ανώμαλου δρόμου και έπαιρνα μέρος και σε πανελλήνιους αγώνες. Βασικά ήθελα να γίνω δημοσιογράφος. Δίαβασα εκείνη την εποχή και το βιβλίο της Οριάνα Φαλάτσι, το Βιετνάμ, και αυτό με ενθάρρυνε ακόμη πιο πολύ. Όμως το είχε διαβάσει και ο πατέρας μου και τον επηρέασε αρνητικά. Και έτσι κατάληξα να πάω στην Αθήνα να σπουδάσω στη Σχολή Παραϊατρικών Επαγγελμάτων, τεχνολόγος ιατρικών εργαστηρίων. Εργάστηκα εκεί σε νοσοκομείο για δέκα χρόνια. Στην Αθήνα γνώρισα τον αγαπημένο μου σύζυγο Γιάνη, και έχουμε δύο παιδιά. Τέλος, το 1982, γύρισα πίσω στα Γιάννενα, και συνέχισα να εργάζομαι σε νοσοκομείο. Ποτέ όμως δεν παραιτήθηκα από την επιθυμία μου να γίνω δημοσιογράφος και, αφού τελείωσα μια δημοσιογραφική σχολή ιδιωτική, νομίζω ότι κάτι κατάφερα. Άρχισα να γράφω για τις τοπικές εφημερίδες από το 1983.
Δεν ήταν, λοιπόν, τυχαίο που ανακάλυψα τις γυναίκες της Ηπείρου. Πάντα τις έψαχνα. Ήμουν μία από αυτές και η ίδια.
ΛΙΛΗ: Έχετε γράψει πέντε βιβλία τώρα. Μπορείτε να μας πείτε κάτι για το καθένα από αυτά;
ΓΕΩΡΓΙΑ: Έχω ήδη αναφέρει τα δύο πρώτα. Αυτό για τις γυναίκες ήταν το πιο δύσκολο, φυσικά. Δεν είχα πραγματικά καμία εμπειρία με αυτό το είδος των συνεντεύξεων, όπου θα πρέπει να σκάψεις για τις ιστορίες των γυναικών που δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι είχαν κάτι να πουν. Έπρεπε να πάω από ένστικτο, από ένστικτο και ενσυναίσθηση. Το κύριο πράγμα είναι να κερδίσω την εμπιστοσύνη. Και κερδίζεις την εμπιστοσύνη δείχνοντας σεβασμό. Θα πρέπει να το αισθάνεσαι και να το δείχνεις. Οποιοδήποτε είδος ανειλικρίνειας, κάθε είδους υπεροψία, είναι μοιραία. Αλλά κι αυτές με αγκάλιασαν με σεβασμό, παρά την αρχική επιφυλακτικότητα όπως κάθε άνθρωπος μπροστά σε έναν άγνωστο, γιατί τις πιο πολλές δεν τις γνώριζα. Κατάλαβαν κάποιον που θα μπορούσε να τις πλησιάσει, γυναίκα με γυναίκα, και βρήκαν τη γλώσσα τους. Κάθε γυναίκα αντιπροσώπευε μια διαφορετική πρόκληση. Δεν υπήρχε κάποιο συγκεκριμένο "θέμα" συνέντευξης. Απλά τους είπα να μου διηγηθούν τη ζωή τους.
ΛΙΛΗ: Και τα επόμενα βιβλία σας;
ΓΕΩΡΓΙΑ: Το επόμενο βιβλίο μου ονομάζεται "Ο Γιατρός". Το θέμα ήταν ο θείος μου, ο γιατρός Νίκος Σκοπούλης. Ήταν ένας αξιοθαύμαστος άνθρωπος, που υπηρετούσε τους φτωχούς, ποτέ δεν τους χρέωνε για τις υπηρεσίες του, και τους έδινε και φάρμακα με δικά του έξοδα. Για χρόνια πήγαινε με το άλογο στα χωριά γύρω από τα Γιάννενα για να φροντίσει τους ανθρώπους. Υπήρχαν πάντα ουρές που περίμεναν στην πόρτα του. Η ειδικότητά του ήταν η παιδιατρική, αλλά κοίταζε ανθρώπους όλων των ηλικιών. Και όχι μόνο το σώμα αλλά και την ψυχή. Μπήκε και στην πολιτική για να επεκτείνει τη φροντίδα στην κοινωνία, πέρα από αυτό που θα μπορούσε να προσφέρει ως γιατρός. Είχε εκλεγεί δύο φορές στη Βουλή, και οι άνθρωποι όλων των κομμάτων, όλων των κοινωνικών επιπέδων, τον σέβονταν.
ΛΙΛΗ: Και μετά από αυτό;
ΓΕΩΡΓΙΑ: Πήγα πίσω στις συνεντεύξεις, γιατί πάντα διψούσα για ιστορίες. Το τέταρτο βιβλίο μου λέγεται "Στ’ απόσκια της Ιστορίας". Αυτή τη φορά το ενδιαφέρον μου ήταν οι άνδρες. Βρήκα εξήντα δύο από αυτούς, αγρότες, κτηνοτρόφους, από ηλικία 58 ο μικρότερος έως 103 ο μεγαλύτερος. Μερικοί είχαν ζήσει και τρεις πολέμους! Τον πρώτο παγκόσμιο, τον δεύτερο, και τον εμφύλιο. Ήθελα να μάθω πώς το άλλο μισό του πληθυσμού βίωσε τα χρόνια εκείνα στα χωριά της Ηπείρου.Την εμπειρία της πάλης του ανθρώπου με τον πόλεμο. Και φυσικά αυτοί οι αγώνες ήταν πολύ πικροί, πολύ τραγικοί. Υπήρχαν οδυνηρές ιστορίες. Ο πόλεμος τους επηρεάζει όλους. Και τις γυναίκες, που επίσης πολέμησαν, με πολλούς τρόπους, στα βουνά της Ηπείρου· και απέδειξαν ότι και αυτό μπορούν, όταν χρειαστεί, να το κάνουν πολύ καλά.
Εδώ, στο τέταρτο βιβλίο, είναι αποτυπωμένο το άλλο μισό κομμάτι της ιστορίας, που το πρώτο μισό της αποτυπώθηκε στο βιβλίο με τις γυναίκες. Ονόμασα αυτό το βιβλίο "Στ’ απόσκια της Ιστορίας" γιατί, ενώ είναι η παραγματική ιστορία της πατρίδας μας και των ανθρώπων της, δεν την βλέπουμε πουθενά γραμμένη επίσημα, μένει στη σκιά…
Αλλά, μετά από αυτό, ξαναπήγα πίσω στις γυναίκες, σε ένα βιβλίο που ονομάζεται "Αυτές που ζήσανε σε δύο κόσμους".
ΛΙΛΗ: Ποιο ήταν το θέμα σας εκεί;
ΓΕΩΡΓΙΑ: Λοιπόν, έχω πάντα μεγάλο ενδιαφέρον για τις μεγάλες αναταραχές της εποχής μας. Και μία από τις μεγαλύτερες ήταν η κατάρρευση του σοσιαλισμού και στη συνέχεια η παλινόρθωση του καπιταλισμού στις χώρες αυτές. Ο σοσιαλισμός δεν ήταν απλά ένα σύνολο θεσμών, αλλά ένας τρόπος ζωής, ένας πρωτόγνωρος τρόπος στην παγκόσμια ιστορία. Οι ίδιοι οι άνθρωποι αφιερώθηκαν σε αυτόν, τον πίστεψαν, θυσιάστηκαν γι’ αυτόν. Και ξαφνικά είχε φύγει. Πήρα συνέντευξη από είκοσι τρεις γυναίκες για το έργο αυτό, οι περισσότερες μορφωμένες και με τις θέσεις τους στις δικές τους χώρες – μιλάω για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ίσως γνωρίζετε, υπήρξε μια μεγάλη εισροή ανθρώπων από τις χώρες αυτές στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι από αυτούς αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν σε οικιακές εργασίες, όπως μάγειροι, καθαρίστριες ή φροντιστές ηλικιωμένων. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν τα συνδικάτα, τα πολιτικά κόμματα. Δεν είναι πολίτες, δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα, δεν ψηφίζουν. Είναι στο έλεος του συστήματος και πρέπει να είναι ευγνώμονες για ό,τι ψίχουλα τους δίνει. Ήθελα να γνωρίσω την κατάστασή τους, όχι μόνο υλικά αλλά και συναισθηματικά και ηθικά. Ήθελα να γνωρίσω πώς βίωσαν τα χρόνια εκείνα του σοσιαλισμού στην πατρίδα τους αλλά και του καπιταλισμού μετά την επιστροφή του εκεί, καθώς και πώς βιώνουν τα χρόνια ετούτα εδώ στην Ελλάδα. Εκεί και εδώ. Τότε και τώρα...
ΛΙΛΗ: Επομένως, πάντοτε ενδιαφέρεστε για θέματα προσωπικών παθών και κοινωνικής δικαιοσύνης.
ΓΕΩΡΓΙΑ: Ναι, γιατί αυτές είναι οι φωνές που πρέπει να ακούγονται, και είναι αυτοί που πάντα καταπιέζονται.
ΛΙΛΗ: Τώρα που μια νέα έκδοση του βιβλίου "Αυτές που γίναν ένα με τη γη" είναι στα σκαριά, είναι κάτι περισσότερο που θα θέλατε να πείτε σχετικά με αυτό το βιβλίο; Επειδή μου φαίνεται ότι μπορεί να είναι το πιο αγαπημένο από όλα τα βιβλία σας.
ΓΕΩΡΓΙΑ: Ναι, είναι αυτό που μου δίδαξε τα περισσότερα και με έφερε πιο κοντά στις δικές μου ρίζες. Όπως σας είπα, είναι γυναίκες από τα χωριά της Ηπείρου. Γυναίκες αγρότισες δοκιμασμένες στη σκληρή ζωή της γης. Που η ζωή τους πέρασε μέσα από πολέμους και φτώχεια. Γυναίκες που πρόσφεραν τα πάντα για να κρατηθούν και να κρατήσουν την οικογένεια σε κείνον τον τόπο τον σκληρό. Ξεχασμένες από θεό και κυβερνήσεις. Ωστόσο, κράτησαν την υπερηφάνεια και την αξιοπρέπειά τους, και με αυτά κατάφεραν να επιζήσουν. Και τώρα έχουν τη φωνή τους, όχι μόνο μέσα από το βιβλίο μου.
Η ιστορία μιας από αυτές τις γυναίκες, ανέβηκε στο θέατρο από μια θεατρική ομάδα της Πρέβεζας, υπό τη διεύθυνση μιας εξαιρετικά ευαίσθητης γυναίκας, της Λίλης Σακκά. Η Λίλη ανέβασε την ιστορία αυτή στο ύφος και στο ύψος αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, ήταν η τέλεια μορφή για να αποδοθεί. Στη συνέχεια, μία άλλη ηθοποιός από την Κρήτη, η Μαρινέλλα Βλαχάκη, δημιούργησε ένα σενάριο από επτά ιστορίες των γυναικών αυτών. Αυτό, επίσης, ήταν καταπληκτικό. Είναι ένα βιβλίο που ποτέ δεν χάνει την επικαιρότητά του και συνέχεια το ζητούν οι αναγνώστες.
Και τώρα είμαι τόσο ευγνώμων σε σας, γιατί χάρη σε εσάς η ιστορία τους θα φτάσει στην Αμερική.
ΛΙΛΗ: Η τιμή ήταν δική μου.
Η συνέντευξη στην εφημερίδα Hellenic News of America:
https://hellenicnews.com/became-one-earth-interview-georgia-skopouli-lil...
 |
